Czy detektyw może być świadkiem w procesie karnym?

Zacznijmy od początku – jaki jest zakres usług detektywistycznych ?

Art. 2. 1. – Usługami detektywistycznymi są czynności polegające na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane na podstawie umowy zawartej ze zleceniodawcą, w formach i w zakresach niezastrzeżonych dla organów i instytucji państwowych na mocy odrębnych przepisów, a w szczególności:

(…)

6) zbieranie informacji w sprawie, w której toczy się postępowanie karne, postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe albo inne, jeżeli w toku postępowania można zastosować przepisy prawa karnego.

To podstawowa definicja w ustawie o usługach detektywistycznych z 6 lipca 2001 r.

Wśród wymienionych w tym artykule obszarów działania, w których w myśl polskiego prawa możliwe jest wykonywanie usług detektywistycznych, wymienione jest uzyskiwanie przez detektywa, a następnie przetwarzanie informacji w sprawach, w których toczy się postępowanie karne. Oczywiście należy pamiętać, że wymieniony w ustawie katalog spraw, dzięki użyciu zwrotu “a w szczególności” nie jest zamknięty, a więc można z tego wnioskować, że detektyw może realizować usługi detektywistyczne także w sprawach o charakterze, w których postępowanie karne jeszcze się nie toczy, a nawet w takich, w których zostało już, nawet prawomocnie, zakończone.

W trakcie wykonywania usług w obszarze związanym z czynami zabronionymi, a więc tam gdzie mamy do czynienia z popełnieniem przestępstwa, detektyw często pozyskuje informacje o faktach, o których wiedza może mieć znaczenie dla postępowania karnego. Finalnym produktem tych działań jest – sprawozdanie detektywa.

Zgodnie z zasadą obiektywizmu, obowiązującą w postępowaniu karnym, organ procesowy powinien sam dążyć do poznania ustaleń poczynionych w sprawie przez detektywa. Po zawarciu umowy – zgodnie z art. 25 ustawy o usługach detektywistycznych, przedsiębiorca wykonujący takie usługi ma, pod groźbą odpowiedzialności karnej, obowiązek niezwłocznie po zawarciu umowy w sprawie, o której wie, że toczy się w niej postępowanie karne, obowiązek powiadomienia o tym fakcie organ prowadzący to postępowanie.

Niestety do wyjątków należą sytuacje gdy taki organ zwraca się do detektywa o informacje uzyskane w wyniku realizacji umowy, a jeśli już to tylko gdy z zawiadomienia wynika, że detektyw pracuje dla pokrzywdzonego. Gdy zbiera informacje i ustala źródła dowodowe dla podejrzanego/oskarżonego organy procesowe, łącznie z sądem, z reguły się tym nie interesują (to też daje jakiś obraz stosowania w praktyce zasady obiektywizmu). Jednak i tak ustawodawca zobowiązuje detektywa do przechowywania kopii sprawozdania w takich przypadkach przez okres dwóch lat od zakończenia przez niego wykonywania usługi.

Czy Zleceniodawca ma obowiązek przedłożenia wyników pracy detektywa w sądzie tj. sprawozdania ? NIE.

Jednak gdy poczynione ustalenia mają w ocenie obrony znaczenie, wskazane sprawozdanie trafi do akt postępowania wraz z wnioskiem o przeprowadzenie dowodu z niego, a więc także przesłuchanie w charakterze świadka detektywa, który jest autorem takiego dokumentu.

Z doświadczenia wyniesionego ze spraw, w których detektywi występują w charakterze świadka na sali rozpraw wiem, że uznanie zgromadzonego przez niego materiału jako znaczącego dowodu w sprawie, w dużej mierze  zależy nie tylko od jakości tego materiału, ale także od wiarygodności świadka, w tym wypadku detektywa. O tym także należy pamiętać przy decydowaniu się na współpracę z konkretną firmą detektywistyczną.  

Czy życiorys detektywa ma znaczenie ?

Analogicznie jak bywa z biegłymi – w sytuacji, gdy jest powoływana np. ustna opinia uzupełniająca, niektóre osoby radzą sobie na sali bardzo dobrze a niektóre znacznie gorzej. Podobnie jest z detektywem w roli świadka – odpowiednie doświadczenie detektywa sprawia, że dana osoba potrafi w oparciu o swój dorobek zawodowy zbudować na sali “odpowiedni klimat sprawy”. 

Pewne znaczenie ma sam stosunek Sądu do tego rodzaju świadka – bo zdecydowanie nie jest to typowy świadek w procesie karnym.  Sposób wypowiedzi detektywa, powiązany z oceną sprawy, uprzednio złożonym raportem detektywa –  jest rodzajem dowodu, któremu bliżej do dowodu z opinii biegłego, niż świadka. Większość z nas słyszała o zjawisku fetyszyzacji opinii biegłego, czy ten rodzaj uroku towarzyszy zeznaniom detektywa-świadka ? Temat jest warty zbadania. 

Sytuacja przeciętnego oskarżonego w procesie karnym jest beznadziejna. Dlaczego ? ma ponad 90 % szansę na to… że sprawa zakończy się skazaniem. Oznacza to, że statystycznie prawda raczej sama się nie obroni, a prawidłowo przeprowadzona obrona, otwarta na współpracę z innymi specjalistami, może okazać się jedyną realną szansą na obronę. 

Autor – Daria Radłowska

adwokatka prowadząca kancelarię w Krasnymstawie i Lublinie, autorka bloga karnistka.com, była wieloletnia asystentka sędziego w wydziale karnym Sądu Rejonowego, oraz wydziale gospodarczym Sądu Okręgowego 

Autor – Maciej Zygmunt

Członek założyciel Stowarzyszenia Praktycy Compliance, właściciel Agencji Bezpieczeństwa i Detektywistyki Maciej Zygmunt, młodszy inspektor w st. sp., były Naczelnik Wydziału w poznańskim Zarządzie CBŚ, detektyw, doradca biznesowy, wykładowca akademicki m.in. z przedmiotów związanych z wywiadem i kontrwywiadem gospodarczym na Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu, Wyższej Szkole Bezpieczeństwa w Poznaniu oraz Wyższej Szkole Gospodarki Euroregionalnej w Józefowie k.Warszawy.